- Recensie van Transformatie
Door Peter Paul J. Doodkorte
Sinds een paar jaar ligt het op menig bureau en keukentafel. Ook bij mij. Het boek ‘Transformatie”. Heb jij het al gelezen? Ik zit er – zoals menigeen – nog middenin. Heb zojuist het eerste deel uit. De afdronk daarvan: het lijkt er op dat het schrijverscollectief de proloog en de epiloog met elkaar verward heeft.
De rode draad in het verhaal is duidelijk: het streven naar een “participatiesamenleving” waar plaats is voor iedereen. Jong en oud, ziek en gezond. Maar ook een samenleving waarin iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid neemt, ieder naar eigen vermogen. De mens weer in zijn eigen kracht zetten, dat is de basisgedachte achter de enorme veranderingen binnen het sociale domein.
Dit motto van het mammoetproject dat Transformatie beoogt, wordt in de proloog – die leest als een trein (en achteraf gezien als epiloog) – met krachtige zinnen neergezet. Een schets van een bewonderenswaardig ambitieuze Transformatie volgt. Met Overheid niet langer in de rol van almachtige regisseur, maar in de rol van terreinknecht. Een overheid die het heeft aangedurfd om het magnum opus van ‘eigen kracht ’ tot denken en doen voor de grote massa te bewerken. Die de daarvoor gevraagde kunst van het vasthoudend loslaten ook voor zichtzelf betracht.
Bij lezing van de volgende hoofdstukken echter lijkt de proloog vooral iets te vertellen over dat wat zich ná afloop van het verhaal nog moet afspelen. Niet dat ik vies ben van ‘omdenken’; Integendeel. Echter, wie na het spetterend begin verwacht dat de rode draad van het verhaal een vindtocht wordt van fundamentele systeeminnovatie, komt bedrogen uit. Alle personages en betrokkenen zetten de schouders eronder. Dat wel. Maar de ultieme inzet van teveel personages lijkt toch vooral behoudzucht.
De oorzaak? De verschillende karakters blijven teveel en te lang op hun eigen bladzijde van het eigen verhaal zitten. Het sterkst geldt dit voor Systeem en Blauwdruk. Met een welhaast mathematische opstelling en aanpak gooien zij stelselmatig alles door elkaar of in duigen. Het effect daarvan is dat Transformatie zich in de vreemdste bochten moet wringen. In de knel komt ook. Wel weten de schrijvers daarmee de uitermate complexe structuur van de context te duiden waarbinnen Transformatie – ook wel ‘omvorming’ genoemd – zich moet manifesteren.
Transformatie mobiliseert alles en iedereen. Enthousiasmeert en inspireert ieder tot de wissel van ‘zorgen voor’ naar ‘zorgen dat’. Om over te stappen van het productiegerichte paradigma van ontzorgen naar het paradigma van talentontwikkeling. Dit vraagt nieuwe manieren van denken en organiseren. Maar waar denken tot doen moet komen blijkt Transformatie nog vaak omgeven door wolven in schaapskleren.
Natuurlijk, Micro (cliënt, groep, gezin, burgers/inwoners) Meso (buurt, werk, instelling) en Macro (samenleving, politiek, economie, waarden) omarmen het nieuw paradigma. Zijn op zoek naar mogelijkheden om talenten van mensen in/en hun omgeving de ruimte te bieden. Die bedoeling lijkt en dreigt echter in de grijze cellen van in beton gegoten Systeem en Blauwdruk vast te lopen. Ondanks het feit dat zij overuren maken om hun verschillende perspectieven aan elkaar te linken.
Hierbij is het onvermijdelijk dat de ene verhaallijn meer aangrijpt dan de andere. Waar Systeem en Blauwdruk een meer afstandelijker en klinische aanpak representeren en uitdragen, staan Micro en Meso voor een meer op de menselijke maat toegesneden uitvoering. Macro hopt daartussen een beetje heen en weer. Met goedbedoelde pogingen om gang te bewerkstelligen frustreert Macro echter bij voortduring het streven dat Micro en Meso proberen te bewerkstellingen. De boodschap van Macro is dubbelhartig: talentontwikkeling is prima, als wij het maar kunnen beheersen. Wat, gezien de belangen van Systeem en Blauwdruk, feilloos in hun straatje past.
Later in het eerste deel komt – steeds vaker – een belangrijke vriend van Transformatie in beeld: Maatwerk. De veelbelovende verwachtingen van Maatwerk worden echter meestentijds overschaduwd, gehinderd of teniet gedaan door Systeem en Blauwdruk. Die alles komt uitermate sterk uit de verf. Maar de door Transformatie beoogde en verwachte beweging tot vervlechting blijft – in ieder geval in dit deel van het verhaal – nog (te) incidenteel. Ademt bij het denken en doen van alle overige karakters nog teveel: Veranderen? Dat is er voor anderen!
Vooral Macro, Systeem en Blauwdruk wisselen (tot ontsteltenis van Micro, Meso en Maatwerk) te vaak van kleur. Zij blijken grote moeite te hebben met dat wat Transformatie van hen vraagt. Dit is van grote betekenis voor het verloop van het verhaal. Ondanks het feit dat de schrijvers gezamenlijk toch lijken te willen suggereren dat de verschillende karakters allemaal hetzelfde doel hebben. Uiteindelijk echter ervaart Transformatie – net als de lezer – toch teveel last houdt van soms zelfs lachwekkende karakters die met verschillende rollen en gezichten lippendienst bewijzen aan de vindtocht, terwijl men haar in feite verwerpt.
De stilistische verschillen tussen Systeem en Blauwdruk en Maatwerk zijn in de verschillende verhaallijnen zowel zichtbaar als voelbaar. Net zoals de somtijds wispelturige verhoudingen van Micro en Meso met Transformatie. Dat zorgt zowel voor variatie en afwisseling als voor irritatie en frustratie.
Desondanks blijft de grote gemene deler – gelukkig – het indrukwekkende ensemblestreven van Transformatie. Dat geeft Transformatie ook een onmiskenbare en overdonderende kracht. Iets zegt bij voortduring dat Transformatie de moed niet moet opgeven en dat de gezamenlijke inspanningen met Maatwerk zeker worden beloond. Een vasthoudendheid die de belofte en ruimte voor nieuwe richting in het volgende deel levend houdt.
Samenvattend: “Transformatie” laat je – na lezing van het eerste deel – met gemengde gevoelens achter. Het ontzag dat je voor de imposante Transformatie hebt, vraagt voor een goed vervolg echter meer. Het is te hopen dat Macro in het vervolg Micro, Meso en Maatwerk minder zal overschreeuwen. Dat de valse pretenties van Systeem en Blauwdruk en hun obscure en abstracte verschijningsvormen zich laten omvormen tot steunende krachten voor de echte beweging.
Ondanks dat kijk ik reikhalzend uit naar het volgende deel van Transformatie. Enerzijds, omdat ik mij realiseer dat het lastige van een paradigma-shift is, dat je haar niet kunt afkondigen. De chaos- en complexiteitstheorie die het verhaal nu nog kleurt biedt ook interessante invalshoeken voor het vervolg. Zeker, als het Transformatie lukt om – samen met Maatwerk – de andere karakters op dezelfde pagina te krijgen! Dan wordt de carrièremodus van Transformatie een verhaal dat er toe doet. Wordt het kwaadaardig en veelkoppig monster Verkokering vernietigt. Vervolgens is het aan ons om in verschillende levels, het spel verder te spelen.
Wie dus nu al met z’n ogen rolt: blijf er nog even bij. In de praktijk is Transformatie wel degelijk interessant. Net als in deel 1 zal het vervolg van Transformatie in verschillende uitdagingen, leuke toevoegingen en een frisse wind voorzien. Onder het motto ‘beter laat dan nooit’ kijk ik daarom met frisse blik en dwarse moed uit naar het vervolg.
