De overheveling van Wmo, participatie en jeugdzorg naar gemeenten (2015) brengt bij overheden, professionele organisaties voor welzijns- en zorg en hun professionals een proces van loslaten op gang. In feite moeten alle actoren uitgaan van de eigen regie bij inwoners. Die kunnen het beste zelf bepalen welke hulp en ondersteuning – naast het eigen netwerk – nodig is. En juist dat loslaten blijkt moeilijk: wij kunnen niet stoppen vast te houden!
Een dezer dagen wees een collega mij op de film “Ray” (2004). Deze biopic is een hommage aan de man met de karakteristieke stem, die geldt als een van de meest invloedrijke musici van onze tijd. De film ontroert en fascineert. Niet alleen vanwege de muziek. Het -voor mij – mooiste fragment uit de film is het moment waarop Rays moeder hem letterlijk en figuurlijk loslaat. Ik wil dit fragment graag delen. Ook, omdat het een prachtige metafoor is voor op opgave van loslaten.
Het gaat over Ray als klein jongetje. Hij wordt blind en het filmpje laat zien hoe zijn moeder hiermee om gaat. Tijdens het kijken dacht ik meermalen “Mens, moeder, doe wat! Help jouw kind”. Gaandeweg werd ik bozer en meer verontwaardigd. Tot het moment waarop ik mij realiseerde dat wat zij deed ongelofelijk knap was. Zij wist dat het voor Ray beter was zelf te ontdekken hoe hij zich moet redden in het leven. Dat, zo moest ik erkennen, dat is loslaten om grip te krijgen en te houden!
Loslaten, vertrouwen en verantwoordelijkheid geven, autonomie van de ander waarderen. Het zijn de prachtige en waardevolle principes die de grondplaat vormen van het denken en doen bij eigen kracht. Wij schrijven en spreken daarover aanhoudend. Maar dat denken ook doen? Dat blijkt verschrikkelijk lastig. Omdat wij bang zijn zelf het houvast te verliezen of – zoals wij onszelf graag en liever nog doen geloven – van de ander af te nemen. Vasthouden blijkt een (hardnekkige) verslaving. Natuurlijk moeten wij omzien naar elkaar. Omzien is echter iets anders dan ‘zorgen voor’. Terwijl wij voor de mensen om ons hen faciliterend en aanvullend moeten zijn, zijn wij vooral nog regisserend “Doe het vooral zelf, maar doe het wel zo!”.
Loslaten, ruimte, vertrouwen en verantwoordelijkheid geven. Het vraagt erkenning van de ander. Van zijn of haar mogelijkheden. Van zijn of haar eigen kracht. Hij of zij komt daardoor beter tot zijn recht, wordt onafhankelijker en krachtiger. Dat is de les die Ray’s moeder ons nog eens leert. Loslaten, betekent tijdelijk het houvast durven verliezen, omdat niet loslaten betekent dat jij en/of de ander voor altijd het houvast zal verliezen.
Wij willen mensen aan wie wij gehecht zijn of voor wie wij willen zorgen beschermen. Tegelijkertijd doen wij juist door vast te houden het tegenovergestelde. Van nature willen wij de ander beschermen tegen (mentale) rampen, zoals eenzaamheid, financiële onzekerheid of een onaangenaam leven. Wij willen dat zij veilig zijn. Maar juist het vasthouden houdt de afhankelijkheid van de ander in stand en draagt bij aan groeiende onveiligheid. Goedbedoeld creëren wij een rampzalige blokkade voor de eigen veerkracht van de ander.
Loslaten en vasthouden zijn desondanks geen tegenstrijdige overtuigingen. Feitelijk gaat het om het accepteren van beiden. Een probleem is het als of het loslaten of het vasthouden ons obsedeert. Juist dan zal angst zich van ons meester maken. Vanwege de mogelijkheid dat we datgene – wat we met zo veel moeite bij ons weten te houden en waarvan we denken dat het ons betekenis geeft – kunnen verliezen.
Onze problemen ontstaan door onze gepassioneerde gehechtheid aan ‘regie’ hebben. In control zijn. Waarbij wij gemakkelijk voorbij lopen aan het gevaar diezelfde behoefte van en angst bij de ander over het hoofd te zien. Het probleem van niets of iets doen is dat je nooit weet wanneer je ermee moet ophouden. Juist daarom houden wij vast aan oude patronen en situaties. Dat is ons vertrouwd en voelt veilig.
“Leer los te laten.” Zeg ik daarom. Niet om iets of iemand te laten vallen, maar om ruimte te creëren en eigen veerkracht te versterken. Loslaten geeft ruimte aan de ander, om zelf te doen wat zelf kan. De ‘regie’ in eigen hand te nemen. Loslaten is niet: de ander buitensluiten, niet zien, horen of luisteren of negeren. Loslaten is met compassie naar de ander kijken. Liefdevol dapper zijn. Liefdevol onvriendelijk ook. Laten wij dat leren van Ray’s moeder. Niet perfect, niet ideaal, maar (de ander) heel helpend en versterkend!
- De auteur, Peter Paul J. Doodkorte, is als senior-adviseur verbonden aan Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor sociaal domein en overheden.
- Meer blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals
