• Hoe brutalisme de verfijnde democratie ten val brengt | 

Respect voor elkaars meningen betekent ‘elkaar de ruimte gunnen’. Voor een eigen mening zowel als een eigen “toon” daarvoor. Ook als die niet de jouwe zijn. Vrijheid van meningsuiting echter dreigt een populariteitswedstrijd te worden. Waarbij wij als lemmingen op zoek zijn naar de overtreffende trap van de brutalisering. En dat – vind ik – bedreigt onze democratische samenleving.

Ik ben een groot voorstander van het recht op de vrije meningsuiting. Een van de grote voordelen van dat recht is dat we beter geïnformeerd kunnen discussiëren over dat wat ons bezig houdt. Wanneer echter dat recht op een vrije mening met alle voeten het respect voor de ander treedt, wordt een grens overschreden. In toenemende mate echter ervaar ik die ruimte ingenomen door hufters. Mensen die denken dat de vrijheid van meningsuiting hen het recht geeft om onbeschoft, gemeen en kwaadaardig te zijn.

Ik signaleer die ontwikkeling in alle lagen van onze samenleving. Van politici en bestuurders tot boeren, cabaretiers en buitenlui. Zij rekken de grenzen van het betamelijke bij voortduring op. Daarbij het mantra van de vrije meningsuiting misbruikend. De stellende trap van vrije meningsuiting wordt daarbij al snel een (uit-)vergrotende trap of overtreffende trap. Steeds vaker worden alle remmen losgegooid en beledigt, bedreigt of daagt men elkaar in steeds gespierder taal.

Natuurlijk, dankzij de vrije meningsuiting kunnen we zeggen wat we vinden, in de taal die wij beheersen. Dat mag als een groot goed beschouwd en verdedigd worden. De andere kant van die medaille is deze: als mensen zich niet meer geremd voelen door sociale conventies of normen gaan zij zich veel vaker te buiten aan asociaal gedrag. Dat effect zie en ervaar ik dagelijks. Bij kinderen en jeugdigen (denk aan de steeds grenzelozer vormen van pestgedrag en sexting) net zo goed als bij ouderen en professionals (denk aan de verloedering van het politieke debat, de bejegening van bestuurders door journalisten, het toenemend geweld op de sportvelden, etc.).

Zij tekenen allemaal voor het mentaliteitsprofiel van onze samenleving en de ontwikkeling daarvan. Onze samenleving lijdt hierdoor aan een ernstige vorm van vraatzucht. Een vraatzucht die inmiddels een vernietigend eroderend niveau heeft bereikt. Met andere woorden: we kunnen niets meer binnenhouden, en tegelijkertijd ook niets meer verteren. Het vreet aan de verworvenheden van onze verfijnde democratie. De oorzaak daarvan?

De kaders die wij gebruiken voor ‘vrije meningsuiting’ zijn niet transparant meer: het zijn holle mantra’s verworden waarmee we – met de cultuur van het ík’ – de vernietiging van het ‘ons’ construeren. En ja, de mensen die zich het hardst beroepen op het recht van vrije mening lijken het meest schuldig aan de gevolgen daarvan. Omdat zij bij het uitoefenen van het eigen recht de verfijning van het respect voor het recht van de ander overwalsen.

Mensen die zich onder de beschermende paraplu van de vrije mening sletterig of hufterig gedragen, moeten zich ook verantwoordelijk weten voor de gevolgen daarvan. Dat bijvoorbeeld de politicus Wilders, zich dagelijks moet laten beschermen tegen een kwaadwillende omgeving, is een democratische samenleving onwaardig. Tegelijkertijd is hij – en hij alleen – verantwoordelijk voor de woorden die hij kiest. En de effecten daarvan. De brutalisering van de omgang met elkaar – van mens tot mens, van staat tot staat – trekt ons in  een vernietigende spiraal van negativiteit. Onbedoeld, naar ik hoop, wens en (nog) wil geloven.

Politici, bestuurders en journalisten bijvoorbeeld – driftig op zoek zijn naar hun eigen gelijk en profilering, leven ons die emotionele en morele normloosheid dagelijks voor. Oorlogstaal beantwoorden zij met nog steviger oorlogstaal. Of zij ontlokken die. Om er vervolgens schande van te spreken dat – van jong tot oud – ‘de gewone burger’ dat op eigen schaal kopieert.

Nederland heeft zich door de jaren heen – met terechte trots – ontwikkeld van een mono-etnische naar een multi-etnische samenleving. Nu juist deze diversiteit sterk botsende waarden- en gedragspatronen met zich meebrengt, noodzaakt dit in alle redelijkheid tot een moedig debat over de vraag welke waarden en normen daaraan gemeenschappelijk kunnen bijdragen. Dat vraagt naast moed, ook wijsheid en deemoedigheid. Lukt dat niet, dan zal de brutalisering zich verheffen tot erecode. Waarna het ongeremd met woorden op elkaar inhakken verder zal verworden tot het elkaar fysiek aftuigen of ombrengen.

Ik houd van het debat. Wanneer dit wordt gevoerd met een heldere argumentatie, gebaseerd is op controleerbare feiten en oprechtheid. Dat we daarbij proberen elkaar met gepaste polemische overdrijving de loef af te steken hoort daarbij.  Wanneer wij echter de grondwettelijke kaders daarbij gebruiken als schaamlap voor onbehoorlijkheid worden wij monsterlijk. Dan zullen wij onze democratische samenleving in kolkende woede ten onder doen gaan.