• Neem jij een rijtuig om schoenen te sparen? |

Een man uit Krommenie zit in de schuldsanering. Hij kan een baan als lasser krijgen. Er is echter een onoverkomelijke hobbel. Want, hij moet zelf een laskap aanschaffen en betalen. In de schuldsanering mag hij daar geen geld aan besteden. Het is geen eerste levensbehoefte. De man wordt zo gedwongen zonder werk te blijven. Dan besluit het sociaal team de helpende hand te reiken. Zij betalen de laskap! De man kan (en is!) aan het werk. De gemeente op haar beurt bespaart zich de bijstandskosten.

Dit is een goed voorbeeld van de voordelen van maatwerk. Maar, en dat kan ik u verzekeren aan de hand van de praktijk van alle dag, het is – helaas- nog meer uitzondering dan regel. De oorzaak hiervan is en veelkoppig monster. De ene ‘kop’ heet ‘onvoldoende kostenbewustheid’. De tweede kop heet ‘het gelijkheidsbeginsel’. Een derde kop is de ‘hokjesgeest’. Ik loop deze drie even langs.

Kostenbewust handelen. Kostenbewust handelen houdt in dat je in je denken én je doen gericht bent op een optimaal gebruik van tijd, geld en andere middelen. Je zoekt steeds naar nieuwe, slimme werkwijzen om kosten te beperken. De meeste hulpverleners, organisaties en gemeenten hebben echter geen idee van de kosten die gemoeid zijn met hulp die wordt geboden. En, als zij het al niet weten, dan is het voor de mensen die die hulp krijgen vaak helemaal een blinde hoek. Wanneer al deze partijen beter in de gaten zouden hebben wat de uitgaven zijn die zij (gaan) doen in relatie tot het echte probleem, dan zouden zij waarschijnlijk tot heel andere antwoorden en oplossingen komen. Met een beter resultaat en tegen aanzienlijk minder kosten.

Een man in de bijstand bezit een auto. Vanwege de regels in de bijstand moet hij zijn eigen auto eerst verkopen (opeten). De waarde van die auto: € 4.000,00. De man in kwestie is ook vader van drie kinderen die afhankelijk zijn van bijzonder onderwijs. De vader brengt zijn kinderen dagelijks zelf – met de eigen auto – naar school. Nu hij de eigen auto verkoopt, kan dat niet meer. Er wordt een beroep gedaan op de gemeente. Die regelt nu het vervoer. Kosten op jaarbasis? € 18.000.

Volgens het gelijkheidsbeginsel heeft de betreffende sociale dienst wellicht gelijk. En dat past heerlijk in ons ‘Hollandse’ raamwerk. Waarmee we de afgelopen decennia geleerd hebben dat iedereen gelijk behandeld moet worden. Veel van de wetten, protocollen, Wmo-verstrekkingenboeken, regels en procedures zijn daarop gericht: gelijke kappen voor gelijke monniken. Politici, bestuurders en hun ambtenaren formuleren wetten en regels zo, dat wij er als verschillende mensen de facto gelijk uit rollen. Daarmee schakelen zij de context waarbinnen een probleem zich voordoet volledig uit.

Het gelijkheidsdenken levert niet alleen een verwrongen werkelijkheid op. Het slaat mensen de eigen mogelijkheden uit de handen. En, het maakt daardoor noodzakelijke hulp of ondersteuning onnodig duur.

Ik vind dan ook dat het binnen onze samenleving – waar het hulp en ondersteuning betreft – helemaal niet meer moeten hebben over het gelijk behandelen van gelijke gevallen. Mensen en hun omstandigheden verschillen nu eenmaal. Dat is de enige gelijkheid. En daarom mogen wij hun situatie, knelpunt of uitdaging ongelijk behandelen

Een gezin dreigt op straat gezet te worden. Vanwege een huurschuld, groot € 5.500. Vader en moeder willen al langer uit elkaar, maar de regeling van een schuld uit een faillissement van vader (eigen bedrijf) houdt dat tegen. Hierdoor heeft moeder geen recht op een eigen bijstand. Het gezin telt twee kinderen die onder toezicht van de kinderbescherming staan. Als pa en ma op straat komen te staan, zo eist de jeugdzorg, moeten de kinderen naar een voorziening voor jeugdzorg. Kosten – op jaarbasis – per kind € 50.000. De uiteindelijke oplossing kost de betreffende gemeente een garantstelling voor de huurschuld. Zij brengt de ouders tot een schuldregeling, eist het in gang zetten van de echtscheiding, waardoor moeder een zelfstandige bijstandsuitkering kan krijgen en een nieuwe huurovereenkomst kan sluiten voor de bestaande woning. De kinderen blijven thuis.

Een huurschuld ‘wegnemen’ met zorggeld! Volgens de ‘hokjes’ kan dit allemaal niet. Maar het heeft wel tot een kwalitatief betere, een meer ‘gedragen’ en bovendien goedkopere oplossing geleidt. Getuige ook het mailtje dat ik onlangs van de betrokken mensen kreeg: “Wij willen u op de eerste plaats toch nog eens bedanken voor de gedane moeite die de eerste aanzet is geweest voor een nieuwe periode.”

De lasser uit Krommenie, de bijstandsvader en het huurschuldgezin hadden baat bij het ongelijkheidsbeginsel. Zij hadden ook baat bij rekenmeesters (of juffen). Die een rekensom durfden te maken. Die de noodzakelijke uitgaven koppelden aan het beoogde resultaat. En zij hadden baat bij de logica van het gezonde verstand.

Dat is geen sinecure. Niet in de laatste plaats, omdat het lef vraagt om buiten de lijntjes te durven kleuren. De bereidheid ook om ‘slimme’ oplossingen niet onder tafel te houden (wat veelal de praktijk is, ‘omdat het systeem nu eenmaal zo werkt’), maar uitbundig uit te venten. Of, zoals Albert Jan Kruiter, een zielsverwant, dat zo mooi omschrijft: “Alleen expliciet en transparant maatwerk, is legitiem maatwerk.”

Natuurlijk. Heel veel van wat wij hulpverleners doen is heel belangrijk. Maar wees eens eerlijk: wat gaat er echt mis als je bepaalde dingen achterwege laat? Mooie dingen die eigenlijk niet wezenlijk bijdragen aan de hoofddoelen of de oplossing? Loop bij elke vraag eens langs de kosten en regels, en vraag je af: “Wat draagt het concreet en aantoonbaar bij aan het antwoord of de oplossing?” Ik heb dat de afgelopen periode met diverse collega’s uit uiteenlopende organisaties gedaan. En ik waarschuw maar vast: het onthutsend leuk!