“Toegevoegde waarde”, zo kreeg ik onlangs aan een inspirerende ontwikkeltafel van een groep vrijdenkers bevestigd – “vindt in de toekomst haar basis niet in arbeid, maar in de betekenis van het doen en laten van mensen voor mensen (= puur kapitaal).” Met het leveren van wederdiensten kunnen mensen op een of andere manier hun waarde en betekenis voor de maatschappij vorm en inhoud geven.  Wederdiensten krijgt de waarde van werk. Zo kan ieder mens, met zijn eigen mogelijkheden zich waardevol voelen. Gewoon, omdat uiteindelijk ieder mensen de ambitie heeft om iets te bereiken in het leven.

Volgens velen zou werkgelegenheid een belangrijk verkiezingsthema moeten zijn. Ik denk daar anders over. Niet werkgelegenheid of het arbeidsmarktbeleid is onze grote uitdaging. Die ligt in een fundamentele omslag in ons waarde denken!

Waarom? Omdat de economie gewoonweg verandert. Deze revolutie is stilletjes allang begonnen en zal in de komende jaren tot orkaankracht toenemen. Ons huidig economisch concept, enkel gebaseerd op ‘arbeid’ en ‘banen’ zal daarmee onhoudbaar worden. Als wij niet nu al beginnen, zullen de sociaaleconomische, sociaal-maatschappelijke en sociaal-culturele implicaties onze samenleving duurzaam ontwrichten. Simpelweg, omdat op termijn ons sociale stelsel niet meer te financieren valt op basis van werknemers -, en werkgeverspremies.

De explosie aan technische ontwikkelingen die nog gaat komen, waaronder een toenemende robotisering van huidig werk, zal – tijdelijk vertraagd misschien, maar gestaag – leiden tot een verdere afkalving van de ‘klassieke’ werkgelegenheid. En daarmee van het daarop gebaseerde economisch model. Voortgaand inzetten op alleen werkgelegenheid als doel beschouw ik daarom als een heilloze opgave.

Veel mensen profiteren helemaal niet van welke economische groei dan ook. En allemaal leven wij in een enorme schuldeneconomie. Die ongelijke verdeling zit in ons geldsysteem. Dat gaat ten koste van ecologische, maatschappelijke en sociale waarden. Daarom ook is het tijd voor een hervorming van dat economisch stelsel.

Zijn mensen in de toekomst dan overbodig? Integendeel. De technologische ontwikkelingen kunnen een zegen zijn voor de her- en erkenning van andere waarden. Die van mensen voor en met elkaar. Waarde dus, die zich ontleent aan het betekenis geven aan mensen. Niet, door hen ‘nutteloos’ bezig te houden; of – als dat niet lukt – kunstmatig in het leven te houden met een uitkering. Begrippen als ‘werk, ‘arbeid’ en ‘loonwaarde’, splijten – onbedoeld, maar toch – onze samenleving. In cohorten van werkenden en niet werkenden, van verdienenden en niet verdienenden, van arm en rijk. Als wij deze begrippen vervangen door ‘bijdragen van waarde’ – voor een ander en de samenleving – in gelijkwaardiger verhouding te staan.

Een dienst van waarde is gebaseerd op overeenkomsten die burgers en instanties met elkaar sluiten, waarbij afspraken worden gemaakt over diensten die zij elkaar in ruil leveren. Geld zal daarbij een minder belangrijk betaalmiddel worden. Meer en meer mensen zullen mensen met een dienst van waarde (willen) betalen. Iets wat jij eenvoudig kunt doen, kan voor een ander heel waardevol zijn. Zo kan jij jouw spullen of talenten aanbieden en terugvragen van de ander.

Als wij als maatschappij vinden dat het belangrijk is dat er kinderen geboren worden en door hun ouders worden opgevoed, is dat wat waard. Als wij vinden dat mensen die niet of niet onvoldoende voor zichzelf kunnen zorgen, geholpen moeten worden, is dat wat waard. Als mensen bijdragen aan deze punten zouden ze daarvoor ook beloond moeten worden. Ook als ze dat – volgens het economisch arbeidsmodel niet beroepsmatig doen.

Op termijn zal de samenleving zo haar kapitaal niet meer ontlenen aan de loonwaarde van mensen, maar aan hun menswaarde. Dat vraagt een samenleving, waarbij niet arbeid of loonwaarde de dragende pijler is, maar het meedoen en meetellen van ieder mens.

Gelooft u mij niet? Kijk dan eens naar de stille opmars – nationaal en internationaal – van lokale munten. In Nederland alleen al zijn er inmiddels tientallen lokale muntinitiatieven.

Een aansprekend voorbeeld van een goed werkend lokale complementaire munt is de Bristol Pound. Het volledige loon van de burgemeester wordt uitbetaald in de Bristol Pound (1 Bristol Pound = 1 Sterling Pound. Bristol Pound) en komt volledig terecht in de lokale economie. De lokale economie is ook ingericht op de Bristol Pound met geschikte fysieke en digitale mogelijkheden, voldoende vraag en aanbod, grote bekendheid en binding aan de lokale munt.

In de toekomst zal – om te beginnen binnen lokale gemeenschappen – de nadruk meer en meer gelegd worden op deze andere waarden. Soms met alleen ondernemende doelstellingen, vaak met ecologische en sociale doelen of een combinatie hiervan. Met als grootste winst en voordeel van dat alles, dat niet langer enkel arbeid adelt en aanzien geeft. Ieder mens kan met waardigheid betekenis en waarde toevoegen.

Welke antwoorden wij van de politieke leiders de komende periode mogen dan wel moeten verwachten? Voor de komende kabinetsperiode zou een eerste stap kunnen zijn om – in plaats van een wet Werk en Zekerheid – te komen tot een wet Waarde en Zekerheid. De verantwoordelijk minister zou naast een arbeidsmarkt het nieuwe paradigma van waardenmarkt moeten creëren. En, als wij een regering krijgen met visie en lef, zal daarna het verbod op werk zonder loon sneuvelen. In combinatie met het invoeren van (voorlopers van) het basisinkomen. Daarmee samenhangend wordt het woord ‘tegenprestatie’ vervangen door ‘dienst van waarde.’

Misschien zal ik met deze boodschap (voorlopig nog) een roepende in de woestijn zijn. Wat ik aankaart lijkt immers iets van de verre toekomst. Bovendien: het aantrekken van de economie zal ons – zeker op korte termijn – nog wel even rustig houden. Zolang wijzelf nog ‘gewoon’ mogen meedoen, doen we of er niks aan de hand is. Maar is dat ook zo?

• De auteur, Peter Paul J. Doodkorte, is als senior adviseur verbonden aan Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor sociaal domein en overheden.

• Meer blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon en Inspirituals