Eigenlijk, vind ik, moeten wij ons schamen voor de wijze waarop wij armoede bejegenen. ‘Effe geen cent te makken’, de tv-serie waarin het echtpaar Froger een maand lang ‘arm’ was, maakte heel wat los. Armoede is welhaast amusement geworden. Is dat wat er nodig is om armoede uit de taboesfeer te halen?

In ruim 40 procent van de meldingen die bij de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) binnenkomen omtrent ernstige zorgen over de situatie van een kind, speelt financiële problematiek van de opvoeders een rol. Deze vorm van armoede is naast psychische problematiek en verslavingsproblematiek een van de grootste risicofactoren voor kindermishandeling. Een soortgelijk signaal kwam de afgelopen week van de Nationale ombudsman over knelpunten van vrouwen in de vrouwenopvang. Vrouwen in de opvang (kunnen) onder de armoedegrens komen omdat de theorie van wet- en regelgeving (zak- en kleedgeld dan wel bijzondere bijstand) niet overeenkomt met de dagelijkse praktijk.

Armoede, zo leren ook deze berichten, is niet zelden een bron voor veel leed en zorg. De oorzaak ook van noodzakelijke zorg en aandacht. Desondanks lijkt het er op, dat wij meer aandacht hebben voor de gevolgen (kindermishandeling, huiselijk geweld, en wat dies meer zij. Anders gezegd: symptoombestrijding krijgt meer aandacht en geld dan oorzaakbestrijding. Dat komt, zo blijkt ook uit onderzoek, omdat de uitvoeringspraktijk van wet- en regelgeving rond sociale en financiële voorzieningen op het dagelijks leven van kwetsbare burgers in crisissituaties niet aansluit op dat wat werkelijk nodig is en helpt.

De verschillende vormen van mishandeling komen soms tegelijk voor. Verwaarlozing en mishandeling komen vaak tegelijk en in combinatie met andere vormen van huiselijk geweld voor, zoals geweld binnen het huwelijk. Naast de directe schade veroorzaken verwaarlozing en mishandeling problemen op lange termijn, zoals psychische problemen en drugs- of alcoholmisbruik.

Het risico van verwaarlozing of mishandeling wordt groter bij een mensen die alleenstaand zijn en weinig te besteden hebben, een drugs- of alcoholprobleem of een psychisch en psychiatrisch probleem hebben, zoals een gering gevoel van eigenwaarde of een persoonlijkheidsstoornis.

Armoede is allereerst een gebrek aan geld. Het betekent dat een huishouden (te) weinig geld heeft voor basisbehoeften zoals huur, gas, water en licht, voeding, kleding, persoonlijke verzorging, gezondheidszorg en onderwijs. Maar het betekent ook dat er weinig geld is voor ‘sociale participatie’ zoals het ontvangen van bezoek of op bezoek gaan, openbaar vervoer, vrije tijd (sport of hobby) en vakantie.

In Nederland ben je arm als je een inkomen hebt op of onder de lage inkomensgrens (zie hiernaast) en hier langere tijd van moet rondkomen zonder dat je de mogelijkheid hebt om spaargeld aan te boren.

Armoede komt in vele gradaties voor. Door het niet hebben van betaald werk, ten gevolge van echtscheidingen of faillissementen. Armoede leidt tot spanningen, gevoelens van onmacht en falen. Het zijn gevoelens die mensen irriteren, boos en wantrouwig maken. Prima voedingsbodems zijn het voor verwaarlozing en geweld. Niet, omdat mensen daarvoor kiezen, maar omdat ze geen andere uitweg of uitlaatklep meer hebben.

Natuurlijk zijn uitingen van verwaarlozing en geweld niet goed te praten. Begrijpen kan ik ze wel. Voor mensen die verstoken zijn van het meedoen aan een school of werk gerelateerd, sociaal maatschappelijk leven met, is de dreiging voor sociaal isolement of uitsluiting groot. Een samenleving die deze noden niet ziet, mag niet verwachten dat deze mensen nu en later respect tonen voor die samenleving.

Sociaal isolement en uitsluiting is daarmee niet alleen de grootste bron van heel veel kwaad, ergernis en zorg. Het is ook de knop waaraan wij kunnen draaien om de oorzaak weg te nemen. Mee mogen doen en integreren zijn basisvoorwaarden in het creëren van een samenleving, waarbinnen men elkaar respecteert. Met meedoen, maak je sociale contacten, leer je hoe met elkaar om te gaan, wat voor een ander over te hebben, hoe te winnen en te verliezen. Mensen die zulke dingen niet leren of kunnen, komen ernstig tekort. Met ontwrichtende gevolgen voor onze samenleving. Omdat het niet zonder gevolgen voor de toekomst blijft.

Juist daarom moeten wij aandacht geven aan de echte oorzaak van veel problemen waaraan wij wel aandacht besteden. Waar omheen een hele economische zorgindustrie is ontstaan. Het is tijd dat wij dat doen wat werkelijk werkt: aandacht geven aan mensen die buitenspel (dreigen te) staan. Hun veerkracht door aanspreken van eigen kwaliteiten, zelfvertrouwen en zelfbewustzijn en het stimuleren van maatschappelijke participatie. De eerste stap?

Het actief opzoeken van mensen in hun eigen leefomgeving (ook zorgmijders en zorgmissers) en hen uit hun sociale of financiële isolement helpen. Zoals de gemeente Zaanstad dat doet bijvoorbeeld. Daar maken zij door middel van muziek het onderwerp armoede bespreekbaar onder jongeren. Zij zetten de Zaanse band Skere Heren in om opgroeien in armoede uit de taboesfeer te halen, door optredens te geven en informatiebijeenkomsten te combineren met muziek. De manier waarop Skere Heren ‘skeer zijn’ (armoedig zijn) bespreekbaar maakt in rapteksten, maakt iets los bij de mensen waardoor zij minder schaamte voelen om over het onderwerp te praten.

Natuurlijk, wij kunnen ook niets doen. Maar niets doen is voor mij geen optie. Gewoon, omdat ik weet wat het oplevert, als je weet dat je meedoet en meetelt!