“Het kan iedereen overkomen dat hij onzin vertelt; het wordt pas belachelijk als hij dat plechtig doet.” Het is een uitspraak van Michel Eyquem de Montaigne, Frans essaysit en filosoof (1533-1592). Ik moest er aan denken  toen ik op 7 augustus jl. in een van die vakbladen (weer) las dat er meer samenwerking nodig is bij hulp aan multi probleem gezinnen. “OMG,” dacht ik. “Daar gaan wij weer. Het is weer zomer en wij vervallen in oud nieuws!”

Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil de aanpak van multiproblematiek in gezinnen verbeteren. Hiervoor wil het ministerie een domein overstijgende aanpak stimuleren. Als basis daarvoor brachten het Verwey-Jonker Instituut en RadarAdvies de huidige stand van zaken van onderzoek naar deze problematiek (voor de zoveelste keer!) in kaart.

Momenteel zijn in Nederland tussen de 75.000 en 116.000 gezinnen met problemen op meerdere gebieden. In de steden kampt 3,5% van de gezinnen met meerdere problemen, terwijl dat buiten de steden 1,5% van de gezinnen is. Een relatief groot deel van deze groep heeft een niet-Westerse migratie-achtergrond.

Multi probleemgezinnen ondervinden problemen van allerlei aard, zoals problemen bij de opvoeding, psychische problemen, en sociaaleconomische problemen. In veel gezinnen is er sprake van werkloosheid en schuldenproblematiek. Vaak zijn de gezinnen geïsoleerd en hebben ze een gebrekkig sociaal netwerk. Ook kan er sprake zijn van criminele activiteiten, of geweld binnen of buiten het gezin.

Deskundigen in het veld zijn het – al jaren! – eens over de opvatting dat de verschillende problemen in samenhang met elkaar aangepakt moeten worden. Hiervoor is het van belang dat ketenpartners (hulpverlenende organisaties, veiligheidsinstellingen, welzijnsinstellingen) samenwerken in een integrale aanpak. Hoezeer dit ook voor zich spreekt: het blijkt lastig om in de praktijk te verwezenlijken.

Het onderzoek had eerder een onthutsende dan onthullende uitkomst. Het is een schoolvoorbeeld van persvrijheid: de vrijheid om overal nieuws uit te persen. Zelfs als de boodschap al decennia oud is. De conclusies? De hulp aan multi probleemgezinnen moet beter. Er moet een domein overschrijdende aanpak komen waarin wordt gewerkt vanuit een gezamenlijke visie. In zogenaamde ‘social labs’ wordt hiermee geëxperimenteerd. De kennis die in het pilots wordt opgedaan moet worden ondergebracht in een kenniscentrum.

Uit het onderzoek komt naar voren dat bij de aanpak van de problemen eerst de basale levensbehoeften van een gezin op orde moeten zijn. Daarna kan pas worden begonnen met opbouwen. “Duh!,” roep ik dan. “Dat wist Maslow ons met zijn in 1943 gepubliceerde motivatietheorie al te vertellen.” Daarbij is een domein overstijgende aanpak essentieel. Waarbij ik denk: “Was dat niet de gedachte achter de grootste decentralisatieoperatie binnen het sociaal domein (2015) ooit?”

“Daar gaan we weer,” dacht ik dus . Hoeveel domkoppen van mijn tijd hebben – onder de reputatie van beleid en knapheid – dit inzicht al verschaft? En zullen ons de komende decennia dit inzicht op basis van duur onderzoek steeds weer opnieuw onder de neus wrijven? Ik neem u zeven jaar terug in de tijd. Maar kan u – op basis van veertig jaar ervaring binnen het sociaal domein – verzekeren dat dit ook in 1980 al gold. En waarschijnlijk ook in de jaren ver daarvoor.

‘Achter de voordeur is effectieve aanpak van probleemgezinnen’. Dat juichten de vakbladen in mei 2011. De methode is een effectieve aanpak van multi probleemgezinnen. Stelden zes gemeenten en betrokken professionals na een experiment van 2,5 jaar. “Bij deze aanpak stellen gemeenten per gezin één plan op en er wordt één regisseur aangesteld. Hierdoor komt er meer rust in de gezinnen en wordt de hulp beter op elkaar afgestemd.”

Inmiddels ben ik ervan overtuigd dat het grootste probleem van en voor multi probleemgezinnen de multi probleem overheid is (Zie ook  het onderzoeksrapport ‘Hemelse Modder’; maart 2013). De meeste van hun problemen hebben de multi probleem gezinnen niet zozeer aan zichzelf te danken, maar aan de overheid. Die grossiert in fouten, met voor deze gezinnen desastreuze gevolgen. De overheid en haar bondgenoten zorgen voor kafkaëske situaties. Een residentiële jeugdinstelling verwijdert een kind omdat het te veel drinkt en blowt, terwijl het daar is geplaatst omdat het te veel drinkt en blowt. Een gezin kan geen aanspraak maken op gemeentelijke schuldhulpverlening, omdat het korter dan vijf jaar geleden uit de Wet schuldsanering natuurlijke personen is gekomen. In afwachting van psychiatrische behandeling gaat een meisje voor twee weken naar een inrichting, om daar pas vijf maanden weer uit te worden vrijgelaten. In die periode heeft ze drie maanden platgespoten in een isoleercel gezeten, terwijl ze geen enkel misdrijf heeft begaan.

En weet u wat het ergste is? Mensen met multi problemen weten vaak heel goed zelf wat het probleem is en hoe ze het kunnen oplossen.

De transformatie in het maatschappelijk domein vraagt een andere manier van denken en vooral doen. Van iedereen. Van inwoners, vrijwilligers en professionals. Maar eerst en vooral toch van bestuurders en beleidsmakers. Zij dienen te stoppen met het verdonkeremanen van hun handelingsverlegenheid door steeds weer opnieuw dat te laten onderzoeken wat wij allang weten. Alleen dwazen herhalen dezelfde dingen steeds opnieuw, in de verwachting verschillende resultaten te verkrijgen.

Wat voor mij duidelijk is, is dat mensen – ook als ze veel problemen hebben – hun oplossing het liefste zelf willen regelen. Het gaat er dus niet om dat mensen niet zelfredzaam of verantwoordelijk willen zijn. Of dat we een ambtenaar de opdracht moeten geven om achter de voordeur van inwoners hun zelfredzaamheid te gaan stimuleren. Hun eigen kracht kennen ze al lang. Alleen de gereedschappen ontbreken vaak. Het gaat er juist om hoe wij als overheid en als professionals in de ondersteuning met de juiste gereedschappen goed aansluiten op wat mensen zelf al kunnen en graag willen. En ja, dat vraagt en heet maatwerk. En weet u hoe moeilijk dat is? Juist door een overkill aan beleid.

Ik wil bestuurders en beleidsmakers dan ook vooral vragen zich laten inspireren. Niet door het zoveelste onderzoek met dezelfde uitkomst, maar door de multi probleem gezinnen zelf. Laat u fascineren door de praktijk en trek daar uw lessen uit. Het zal u dwingen tot een fundamenteel andere benadering van hulpvragen. De bestuurlijke opgave is uit te gaan van de eigen kracht en regie van mensen. Dat veelt niet nog meer (nieuw) beleid of onderzoek.

Maatwerk vraagt ruimte voor de mensen die met de voeten in de modder staan. Daarom had en heb ik ook nooit een beleid; ik probeer gewoon elke dag mijn uiterste best te doen. Al kun je ook dat natuurlijk een beleid noemen.

Het gaf en geeft mij in ieder geval de ruimte om te doen wat werkt! Gewoon, omdat in moeilijke en hachelijke omstandigheden het stoutste beleid het veiligst is.

• De auteur, Peter Paul J. Doodkorte, is als senior-adviseur verbonden aan Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor sociaal domein en overheden.

• Meer blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals