“Het hart vol ambities wordt gefrustreerd door de portemonnee van belangen.” Dat is, kort samengevat, mijn afdronk van het nieuws in de afgelopen week rond de ontwikkelingen binnen het sociaal domein. Met de mond en op papier belijden wij van harte het nut en de noodzaak van de omvorming binnen het sociaal domein. Maar ojee, als de gevolgen daarvan onze eigen belangen raken. Dan blijken de ambities boterzacht.
Somber? Wellicht. Maar vooral prikkelend. Dat is de bedoeling van mijn stellingname. Natuurlijk zijn de voorbeelden die ik gebruik contextgevoelig. En ja, er zijn ook de nodige initiatieven, overlegtafels en samenwerkingsverbanden waar partijen wél samen in de goede richting bewegen. Kortom, wie de schoen past, trekke hem aan!
Deze week berispte een rechter gemeenten om hun aanbesteding jeugdhulp De rechter vindt namelijk dat de gemeenten de financiële risico’s van de decentralisatie hiervan onevenredig op de aanbieders van jeugdhulp hebben willen afwentelen. In hun aanbesteding eisten de gemeenten dat de zorg voor een kwart minder budget zou worden geleverd. Een inzet die aansluit bij de belangrijkste verandering bij de decentralisatie van de zorg: de positie van de (zorg vragende) burger. Het uitgangspunt is niet meer: ‘zorgen voor’, maar: ‘zorgen dat’, zoals het vaak verwoord wordt. Vergroting van de zelfredzaamheid van de zorg vragende burger is daarbij een centraal thema.
Hoewel dat beginsel inmiddels breed gedragen wordt in de samenleving, spitst het debat zich toe op de economische consequenties voor de betrokken aanbieders. En hoewel ook de aanbieders de vlag van de ‘eigen kracht’ aan de bestuurlijke beleidstafels graag wimpelen, blijkt steeds opnieuw het hemd nader dan de rok. Natuurlijk moet er van alles veranderen; maar vooral, of liever nog: uitsluitend, bij anderen.
Ik constateer in de transitie dat zowel bij gemeenten als bij aanbieders het eigen belang de boventoon lijkt te voeren, ook al geven zij aan dit samen op te willen lossen. De oorzaak van dit kwaad blijken de bezuinigingen te zijn, die gemeenten en zorgaanbieders vanuit de rijksoverheid opgelegd hebben gekregen. Het gevolg is de inhoudelijke ambitie ten onder gaat aan het eigen belang en gebrek aan samenwerking. En de inwoners, waar het volgens gemeenten zowel als zorgaanbieders te doen is staan buiten spel. Of worden gebruikt als legitimatie bij het gevecht om het veilig stellen van het eigen belang.
Een kwart minder budget voor de zorg. Is dat erg? Ik denk – gebaseerd op de praktijk – dat de gevolgen daarvan zowel kwalitatief al effectief mee zullen vallen. Inwoners weten vaak zelf heel goed wat een passende oplossing voor hun vraagstuk is. Daarbij blijken die oplossingen vaak vele malen effectiever en goedkoper dan de oplossingen die aan de onderhandelingstafel door financiers en aanbieders zijn uit onderhandeld. Desondanks is ‘gewoon waar mogelijk en speciaal waar nodig’ voor heel veel aanbieders nog geen vanzelfsprekend.
Ik zal zeker niet beweren dat er binnen de gewenste en noodzakelijke omvorming geen knelpunten zijn. Waar het tempo van de gewenste omvorming in het geding is, zie ik dat politici en financiers een niet realistisch verwachtingspatroon hanteren. Ik zie ook dat aanbieders wat graag doemscenario’s schetsen. Immoreel? Nee, niet perse. Wat mij het meest tegen de borst stuit is dat gemeenten en aanbieders eerder met de ruggen dan de gezichten naar elkaar toe onderhandelen.
Zeker, het is een enorme uitdaging en opgave om de zorg inhoudelijk te vernieuwen. En ja, het tempo waarmee resultaten verwacht worden ligt (te) hoog. En datzelfde geldt wellicht voor het tempo waarin de budgetten worden afgebouwd. Al voeg ik daar graag aan toe dat schaarste een goede beurs blijkt voor innovatie.
Wat in ieder geval blijft staan is mijn overtuiging dat de gezamenlijke ambitie niet mag blijven steken in intenties en plannen. Of in juridische twistgesprekken.
De gewenste veranderingen vragen tijd. Dat begrijp ik. Maar zolang je er over blijft praten, gebeurt er niks. Er is een prikkelende uitdaging nodig om stappen te zetten. Het denken moet van het papier af. Gewoon, door het te doen. Dat vraagt lef, vertrouwen en daadkracht. Naast een lange termijn agenda en duurzaam partnerschap tussen gemeenten en aanbieders Het vraagt ook om een open dialoog tussen gemeenten en aanbieders gericht op duurzaam en zakelijk partnerschap met concrete afspraken over innovatie. Want het wegnemen van (dreigende) tekorten en de zorg voor een duurzaam – ook in financiële termen volhoudbaar – systeem is ook de verantwoordelijkheid van aanbieders. Dat vraagt stevig partnerschap in plaats van een soort van vechtscheiding tussen gemeenten, inwoners en aanbieders. Partnerschap is dé sleutel tot succesvolle transformatie in het sociale domein. Geen harde concurrentie, geen onmogelijke aanbestedingen, geen ivoren torens. Wel: innovatie, daadkracht, transparantie en partnerschap dus. Niet soft, maar zakelijk. Met ruimte voor discussie over uitvoering, kwaliteit en visie. Maar ook over elkaar ontzorgen, professioneel opdrachtgever- en opdrachtnemerschap en een passende bekostiging.
Daarbij past een houding van je durven laten uitdagen om meer te doen met minder middelen. Daarbij past het ‘uit je eigen comfortzone komen’. Ook, al past die stoel of zetel je uitstekend.
Randvoorwaardelijk daarvoor is een ontwikkelingsrichting die partijen met elkaar verbindt, die energie levert en partijen stimuleert om te werken vanuit een gedeeld eigenaarschap voor het ook op de (middel) lange termijn borgen van de kennis en expertise van de zorg voor mensen en van de infrastructuur die daarvoor nodig is. En daar hoort ook meer nadruk op de afweging tussen kosten en baten en serieuze aandacht voor alternatieven. Dat vraagt veranderingen in het bewustzijn en het gedrag van de personen en partijen die gezamenlijk het systeem vormen: iedereen moet dus meebewegen. Want zonder innovatie mislukt de transformatie en blaast de zorg zichzelf op! Daar helpt dan ook een rechter niet meer!
