Ik ben er voor dat ondersteuning en zorg voor iedereen die dat nodig heeft bereikbaar is. Maar om daarvoor de zorg op lokaal niveau min of meer in de uitverkoop te doen, dat gaat mij veel te ver. Toch is dat wat de landelijke overheid doet met de invoering – per 1 januari 2019 – van het abonnementstarief voor de Wmo.

Wie gebruikmaakt van de Wmo, gaat daarvoor vanaf 1 januari 17,50 euro per vier weken betalen. Het kabinet houdt daarmee vast aan het plan dat al in het regeerakkoord werd aangekondigd. De gedachte achter de maatregel is ‘dat de zorg betaalbaar is voor iedereen’.

Met dat laatste uitgangspunt ben ik het dus eens. Maar de ene portemonnee is de andere niet! Nederlanders zijn bovendien koopjesjagers. Waarom zouden zij bijvoorbeeld een scooter uit eigen middelen betalen – wat momenteel meer dan gangbaar is – als je diezelfde scooter (voor een fors deel) kunt laten financieren door de gemeente? Het bijpassende verhaal is immers snel gemaakt! Bovendien is bekend dat beter gesitueerden over het algemeen beter de weg in de wetten, regels en financieringsmogelijkheden kennen dan de mensen die het allemaal wat lastiger hebben.

Kennelijk echter – zo vermoed ik – werd de kloof tussen ‘arm’ en ‘rijk’ de overheid iets te smal? Ook voor beter gesitueerden – en daar reken ik mijzelf ook toe – moeten de kosten voor ons welbevinden immers niet al te zeer uit de hand lopen. De champagne tussen de gangen van het kerstdiner door moet immers ook betaald!

Gemeenten vrezen daarom – terecht zo vrees ik – onder meer een toename van de vraag naar voorzieningen en dus extra kosten, naast veel lagere opbrengst aan eigen bijdragen.

Deze bemoeienis van het Rijk staat niet alleen haaks staan op de gedachte achter de decentralisaties. Van gemeenten, (jeugd)zorginstellingen, partijen in het participatietraject en inwoners wordt verwacht dat ze met meer eigen initiatief werken en meer vanuit hun eigen kracht. Juist de ‘eigen kracht’ wordt met de invoering van het abonnementstarief weer uitgehold. Mensen uitdagen zelf na te denken over de beste aanpak van een knelpunt? Inwoners zelf laten nadenken over de vraag wat zij er zelf aan kunnen doen en wat er aanvullend van anderen nodig is?  Waarom zou je dat doen, als je voor 17,50 euro per maand de sores kunt laten regelen?

Door de invoering van het abonnement wordt de hulp goedkoper voor veel groepen. Gemeenten en uitvoerders, zo meent het Rijk, besparen zo bovendien uitvoeringskosten en administratieve lasten. Ik spreek hen over een jaar graag nog eens. Want een ding is duidelijk: de invoering van het abonnementstarief binnen de Wmo zal heel veel gemeenten – begrijpelijkerwijs – aanzetten tot het ontwikkelen van een nieuw regel- en drempelwoud, gericht op het beheersbaar houden van de kosten. In menig gemeentehuis wordt die discussie al gevoerd.

Diverse oplossingsrichtingen worden onderzocht. Meerdere voorzieningen die nu nog voor vergoeding vanuit de Wmo in aanmerking komen zullen door gemeenten uit de regeling geknikkerd worden. Of de voorziening zelf wordt niet meer vergoedt, maar vervangen door een – aan een maximum gebonden – financiële tegemoetkoming.

Algemeen gebruikelijke voorzieningen zijn voorzieningen die – in principe – voor iedereen beschikbaar en bereikbaar zijn, of u nu wel of geen beperking heeft. Algemeen gebruikelijke voorzieningen worden niet vanuit de Wmo verstrekt. Een voorziening is algemeen gebruikelijk als die:

• niet speciaal bedoeld is voor mensen met een beperking én;
• in de reguliere handel verkrijgbaar is én;
• in prijs vergelijkbaar is met soortgelijke producten.

Uitzonderingen op deze criteria zijn situaties waarin:

• de handicap plotseling ontstaat, waardoor algemeen gebruikelijke voorzieningen eerder dan normaal vervangen moeten worden;
• de aanvrager een inkomen heeft, dat door aantoonbare kosten van de handicap onder de voor hem/haar geldende bijstandsnorm dreigt te komen.

Wat in een concrete situatie algemeen gebruikelijk is, hangt vaak af van de geldende maatschappelijke normen op het moment van de aanvraag.

Welnu, er zijn heel wat Wmo-voorzieningen die inmiddels niet meer speciaal bedoeld zijn voor mensen met een beperking. Zij worden nu als gemak voorziening in de reguliere handel aangeboden. Van scooters tot trapliften, van sta-op-stoelen tot maaltijdservices, het is de gewoonste zaak van de wereld!

Neemt u van mij aan, dat veel van deze voorzieningen in de toekomst niet meer als vanzelfsprekend vanuit de Wmo beschikbaar zullen zijn. Of slechts voor een gedeeltelijke vergoeding in aanmerking komen. Voor velen zal dat wellicht een kwestie van ‘even slikken’ zijn. Voor mensen die echt in knelsituaties zitten en de middelen niet hebben worden zo deze voorzieningen onbereikbaar. Voor de mensen die echt zijn aangewezen op de Wmo zal het er dus allemaal niet beter op worden.

Het voor iedereen laagdrempelig maken van de Wmo-voorzieningen zal juist de echt kwetsbare groepen drempelverhogend gaan werken. En daarmee de toch al groeiende kloof tussen de hebbenden en de niet-hebbenden vergoten. Het zal bovendien leiden tot heel veel extra administratief gedoe en – zo moet gevreesd – veel extra werk voor juristen.. Bij de vraag of een voorziening algemeen gebruikelijk is, moet de gemeente – hoe tegenstrijdig het ook klinkt – namelijk steeds opnieuw kijken naar het individuele geval. Een voorziening is daarmee dus nooit als zodanig algemeen gebruikelijk. Het laat zich raden wie zich die jurist kan veroorloven.

Het liefst zou ik – net als de gemeenten – tegenstribbelen waar ik dat kan, als het gaat om het tegengaan van de perverse gevolgen die samengaan met de invoering van het Wmo-abonnementstarief, zolang het nut daarvan niet is bewezen. Nu het kabinet desondanks besloten heeft dat het abonnementstarief er komt, rest vooralsnog een houding van meestribbelen. Waar mogelijk door intelligent ongehoorzaam te zijn.

• De auteur, Peter Paul J. Doodkorte, is als senior-adviseur verbonden aan Vondel & Nassau, een landelijk werkend adviesbureau voor sociaal domein en overheden.

• Meer blogs en ideeën zijn te vinden op Verruim de horizon, De kracht van het alledaagse en Inspirituals